„DYWIZJON 303” – ku pokrzepieniu serc

W ciągu ostatnich paru tygodni Chicago „nawiedzone” zostało przez dwa polskie filmy, które ściągnęły do kin bezprecedensową liczbę widzów, świadcząc przy okazji, że polonijna widownia jest ciałem na tyle pojemnym, że może z powodzeniem „wchłonąć” tak diametralnie odmienne filmy, jak „Kler” i „Dywizjon 303”.

.

Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego. („Dywizjon 303”)

.
Moim zdaniem nie ma większego sensu porównywać ze sobą tych obrazów, już choćby z tego względu, że operują one na zupełnie różnych poziomach filmowej konwencji. Pierwszy jest bowiem bliskim pastiszowi, krytycznym i demaskatorskim spojrzeniem na instytucję Kościoła w Polsce i jego księży; drugi zaś – jakże podniosłą afirmacją polskiego patriotyzmu oraz wyniesieniem pod niebiosa (tutaj: dosłownie i w przenośni) naszych narodowych bohaterów z ich bezprzykładnym heroizmem, walecznością i poświęceniem.
Muszę się przyznać bez bicia, że „Kler” Smarzowskiego od razu trafił na moją listę „must see” (nie tyle przez jego skandalizującą otoczkę, co z powodu mojego zainteresowania każdym nowym filmem reżysera, którego twórczość cenię); zaś „Dywizjon 303. Historia prawdziwa” miałem sobie „odpuścić”, bo niespecjalnie czułem potrzebę obcowania z dziełem oferującym mi moc patriotycznych uniesień firmowanych przez twórców jednego z najgorszych filmów w dziejach polskiego kina, jakim był ekranowy bubel „Kac Wawa” tudzież wyreżyserowanym przez zupełnie nieznanego mi Chorwata (Denis Delic).
No cóż, po raz kolejny przekonałem się, że nie wszystko co mnie pociąga mi służy. Innymi słowy, nie zawsze jest tak, że to, co wpierw wydaje mi się dobre, jest w rzeczywistości lepsze od tego, co zrazu wydając mi się gorsze, w końcu okazuje się nie takie znów złe.
Lecz pisząc już poważniej i mniej zawile: ostatecznie na „Klerze” się męczyłem i denerwowałem, zaś „Dywizjon 303” oglądało mi się lekko, gładko i przyjemnie. Może działo się tak dlatego, że pierwszy film uważam za niebyt uczciwy, drugi zaś za wypełniony dobrą wolą? (zdając sobie przy tym sprawę, że uczciwość i dobra wola nie mogą być miernikiem wartości filmu). A żeby jeszcze bardziej się pogrążyć, to napiszę, że mimo iż uznaję, że obraz Smarzowskiego jest cięższy gatunkowo i jednak lepszy, jeśli chodzi o sztukę kina od patriotycznej widokówki Delica, to w mojej prywatnej hierarchii amatora kina stawiam „Kler” niżej, niż „Dywizjon 303” (coś podobnego zresztą przytrafiło mi się ostatnio z „Zimną wojną” i „Twarzą”, gdzie zaraz po obejrzeniu obu filmów napisałem, że jednak… „Szumowska górą”, co wynikało z tego, że przede wszystkim uważam się za widza, a dopiero później ewentualnie za krytyka.

       Prawdę mówiąc większość mankamentów filmu Delica dotarło do mnie dopiero po projekcji – i pewnie dlatego nie zepsuły mi one odbioru filmu w kinie. Choć zgrzytem była dla mnie sama końcówka filmu – jego ostatnie parę minut, tak sztuczne, przeładowane kliszą i pośpieszne, iż pomyślałem, że zmontowano je w ten sposób, by się zmieścić w czasie – i dlatego, że już kończył się budżet.
Moim zdaniem nieporozumieniem było wprowadzenie dwóch wątków miłosnych – i złożenie ich na barki jednej postaci (Zumbach) – przez co zginęły one w całym tym zgiełku i wypadły zupełnie nijako. Ponadto, film przez swoją ładność niemalże pocztówkową zatracił grozę i wyczyścił brud i smar prawdziwej wojny. Za dużo było picia i zabawy w pubie, za mało cierpienia wynikającego ze straty zabitych w boju przyjaciół. Za dużo szarmanckości, chojrakowania, zgrywy i pokazowej wręcz brawury, za mało znoju, tragedii, zmęczenia, zwątpienia, rutyny. Za dużo patosu i sloganów – za mało prozy i (jednak) realiów. Nie wiem, może to tylko sprawa gustu, a może jednak braku ewidencji czegoś bardziej dla tych czasów istotnego – tego, że za patriotycznym patosem były także ludzkie nieszczęścia: krew, pot, łzy i cierpienie? No i nie ma nic o upokorzeniu polskich lotników przez rząd Brytyjski, który nie chcąc narażać się Stalinowi, nie zaprosił Polaków na powojenną paradę zwycięstwa w Londynie.
Ale cieszę się z tego, że to co przed chwilą napisałem nie popsuło mi czasu spędzonego z „Dywizjonem 303” w kinie. Nie wiem, może przesiąknąłem atmosferą widowni, która kibicowała „naszym” i emanowała solidarnością z polskimi chłopakami bijącymi się tak wspaniale z „bandytami” (jak w filmie nazywa się niemieckie Messerschmitty). Mimo dość niskiego budżetu (nota bene śmiesznego w porównaniu z szeregową nawet produkcją hollywoodzką), film na ekranie prezentował się naprawdę świetnie (wliczając w to sceny walk powietrznych) – z niezłą, momentami bardzo dobrą, muzyką i zdjęciami. Aktorzy zagrali dobrze, a np. Adamczyk stworzył wyrazistą postać z charakterem, która mogła wzbudzić nie tylko emocje, ale i nadać filmowi większej polityczno-psychologicznej głębi.
Oczywiście, że film ma cechy propagandowej agitki, że jest skrojony pod gusta tzw. „szerokiej” widowni, szukającej w kinie przede wszystkim rozrywki – a przy okazji uwznioślającej się patriotycznie i plemiennie. Jego skomplikowanie myślowe nie jest zbyt zaawansowane – takie w sam raz, by „załapać” się na mentalność młodzieżowych wycieczek szkolnych do kina… etc.
Ale ja to wszystko „kupiłem”, w kinie się bawiłem, a nawet momentami wzruszyłem. Bo któż jest nieczuły na krzepienie serc, albo nie lubi happy endów… choćby nawet w hollywoodzkim wydaniu? Kto nie chce kibicować „naszym” i cieszyć się ich zwycięstwami? Wreszcie w kim z nas nie drzemie dziecko tudzież patriota?
Po raz kolejny okazało się, że ja również jestem tym wszystkim podszyty

*  *  *

.