RYBACY Z JEZIORA INLE

.

Rybak z papierosem. Zmierzch nad Inle – drugim co do wielkości i pierwszym co do popularności jeziorem Birmy.

.

       W coraz bardziej homogenicznym świecie szukamy miejsc niezwykłych, które zachowały jeszcze swój autentyzm – gdzie przekazywana z pokolenia na pokolenie kultura i tradycja zdołała się oprzeć ekspansji nowoczesnej cywilizacji, za którą odpowiedzialny jest głównie Zachód. Tylko czy takie miejsca gdziekolwiek istnieją? Niestety, im dłużej podróżuję, tym bardziej przekonuję się o tym, że pozostało ich jak na lekarstwo. Najczęściej spotyka się coś w rodzaju kulturowej namiastki: „egzotykę” podrasowaną dla potrzeb turystyki masowej, dającej złudzenie „eksploracji” świata, a w rzeczywistości eksploatującą powierzchowne stereotypy, ludzką ignorancję, pęd za niezwykłością i wyjątkowością – ucieczkę przed rutyną i nudą.

       Wydawało mi się, że decydując się na miesięczną podróż po Birmie – samodzielnie, bez korzystania z turystycznych biur podróży – uda mi się pułapek i nieznośności turystyki masowej uniknąć, ale okazało się, iż – chcąc odwiedzić najważniejsze dla birmańskiej historii i kultury miejsca – nie sposób było się od masowego turysty odseparować. Co starałem się znosić dzielnie. Mało tego: spotkania z ludźmi podróżującymi podobnie jak ja, wspominam z wielką przyjemnością – były one cennym doświadczeniem, także dla próby zgłębienia ludzkiej natury… i to nie tylko jeśli chodzi o człowieka podróżującego. Tym razem dysponowałem czasem, który pozwalał mi na sporządzanie zapisków i notatek „na gorąco”. Kiedy jednak teraz, po powrocie do domu, je przeglądam, to nie jestem pewien, czy aby nadają się one do publikacji – czy reprezentują poziom, który mnie samego by zadowolił. Ale to inna sprawa.

       Prawdę pisząc, przytłacza mnie ta ilość materiału – zdjęć, zapisków, wrażeń, wspomnień – którą wywiozłem z Birmy. Sam nie wiem od czego zacząć. Może od… poczynienia pierwszego kroku: ot, choćby od pokazania tutaj małego wyboru fotografii, które powstały podczas mojego kilkudniowego pobytu nad jeziorem Inle?

*  *  *

       Rybak z Inle, ze swoją charakterystyczną stożkowatą siecią (zwaną saung) i jeszcze bardziej charakterystycznym, nigdzie indziej na świecie nie spotykanym, sposobem wiosłowania, to bez wątpienia ikona jeziora Inle i jego okolic zamieszkałych przez wiele grup etnicznych, jak również jeden z najlepiej rozpoznawalnych symboli (rzec można: turystycznych) Birmy. Jechałem do tego kraju z mocnym postanowieniem dotarcia do miejsca, gdzie mógłbym rybaków Intha spotkać, przyjrzeć się ich pracy i oczywiście utrwalić to rendezvous na zdjęciach. Udało się. Ale, oczywiście – jak to zwykle bywa – wszystko okazało się inne, niż to sobie wcześniej wyobrażałem. Przy okazji dotarłem do podszewki jaka kryła się za folderową fasadą jednej z największych atrakcji turystycznych Birmy (a tym samym Azji południowo-wschodniej), jaką jest jezioro Inle wraz żyjącymi – nie tylko na jego brzegach, ale i na nim samym – ludźmi. Zanim jednak opowiem o Inle i jego bogatym sąsiedztwie, skupię się na tubylczych rybakach.

       Inle jest stosunkowo płytkie, pełne trzcin i wodorostów, wymaga więc wielkiej zręczności w poruszaniu się po nim. Aby sobie poradzić z nawigacją, tutejsi wioślarze rozwinęli specjalną umiejętność posługiwania się wiosłem, tyle że do operowania nim wykorzystują nie ręce, lecz… nogi. Polega to na tym, że jedną nogą „oplatają” oni niejako wiosło, co umożliwia im zarówno wiosłowanie na stojąco, jak i uwalnia ich ręce, dzięki czemu mogą je oni wykorzystać przy łowieniu ryb, które wymaga zręcznego posługiwania się siecią i pięciopalczastym harpunem, na który złapane ryby nadziewają. Wiosłowanie na stojąco jest o tyle ważne, że bardzo ułatwia zarówno manewrowanie łodzią w wodzie pełnej wodorostów, jak i wypatrywanie ryb. Zachowanie w tym wszystkim równowagi (rybacy Intha stoją na samym dziobie łodzi) wymaga niezwykłej zręczności, która praktykowana jest od dziecka. Dzięki temu Intha czuje się na czubku łodzi tak, jak ryba w wodzie – oczywiście chodzi o rybę, która nie szamocze się w sieci i nie jest przybita harpunem. Co ciekawe, ten sposób wiosłowania stosują wyłącznie mężczyźni (kobiety wiosłują „klasycznie”, czyli siedząc w łódce) – sam jednak nie wiem, czy jest to tabu, rodzaj zakazu, czy po prostu zwyczaj. Lecz mężczyzna łowiący wykazuje się w tym wszystkim niemal kobiecą gracją – jego harmonijne ruchy przypominają coś w rodzaju tańca, w którym sieć, wiosło i łódka stają się rekwizytami tej niezwykłej sztuki, stanowiąc przy tym, wraz z rybakiem, integralną, pełną estetycznego potencjału, całość.

 .

Dramatyzm (i malowniczość ) połowu

.

       Nyaung Shwe to miasteczko położone w odległości kilku kilometrów od samego jeziora, do którego można się dostać płynąc szerokim kanałem, po obu stronach którego rozłożyły się wioski ludu Intha, zamieszkującego te okolice od ponad pół tysiąca lat. Jedynym sposobem, by udać się na spotkanie z rybakami, jest dopłyniecie do jeziora motorową łodzią. Zrobiłem to kilkakrotnie, a towarzyszył mi w tych eskapadach – nie tylko jeśli chodzi o rybaków, ale i zwiedzanie całego jeziora i jego najciekawszych zakątków – Saw Lwyn, tutejszy przewodnik, a jednocześnie właściciel łodzi… dopóki nie urwał się pasek klinowy w silniku, co zniweczyło moje plany dotarcia na czas w pewne miejsce, które chciałem tego dnia zwiedzić. Niemniej jednak, nasze poprzednie wyprawy okazały się całkiem udane.

       Wyruszaliśmy z Nyaung Shwe na długo przed wschodem słońca, bo płyniecie kanałem zajmowało dobre pół godziny, a zależało nam na dotarcie do jeziora o świcie. Rybacy czekali na nas u wyjścia kanału. Tak, czekali, bo głównym ich zajęciem o tej porze było pozowanie turystom, którzy wybierali się w dalsze rejony Inle. Za pierwszym razem – jako, że była to bardzo wczesna pora nawet dla najbardziej gorliwych przewodników grup zorganizowanych – spotkałem tylko jednego fotografa, młodego Chińczyka, wokół którego „tańczyli” na swoich łódkach rybacy z sieciami saung.  Poprosiłem Lwyna, by przekazał „rybakom” moje instrukcje, które dotyczyły miejsca, gdzie chciałem ich sfotografować, jak również to, że nie zależy mi na tych wszystkich dziwnych pozach, którymi zachwycony był Chińczyk, a raczej na tym, by wypadli oni naturalnie, bez celowego ustawianie się przed obiektywem aparatu – innymi słowy, poprosiłem ich o to, by nie zwracali na mnie większej uwagi. To było jednak trudne, bo pozowanie łasym na ich „balet” turystom weszło im już jakby w krew. Lecz myślę, że udało mi się uchwycić tę ich swobodę bycia na jeziorze i łodzi, choćby na tym oto zdjęciu:

.

Wschód słońca nad jeziorem Inle – nastrój jak podczas zachodu

.

       Zanim jednak ktoś rzuci kamieniem w tych „pozerów” udających rybaków gwoli uciechy turystycznej gawiedzi, tudzież potępić tych, którzy z ciekawości przybyli tu z najdalszych zakątków świata, by za drobną opłatą zakłócić naturalny porządek tej ziemi, chciałbym o czymś wspomnieć. Otóż ci ludzie wcale nie porzucili swojego prawdziwego rzemiosła dla czegoś, co jest sztuczne i nieproduktywne, z wygodnictwa, czy z lenistwa. To raczej rzemiosło porzuciło ich, bo łowienie ryb w jeziorze stawało się ostatnimi czasu coraz mniej opłacalne. Innymi słowy, nie można już było, zajmując się jedynie rybołówstwem, wyżywić rodziny, którą się miało na utrzymaniu. Do tego, że w jeziorze była coraz mniejsza ilość ryb, przyczyniła się zakłócona przez ostatnie kilkadziesiąt lat równowaga ekologiczna jeziora, jak również używanie na zabójczą dla rybnej populacji skalę pestycydów, których całe tony aplikuje się do uprawiania pływających ogrodów Inthów. Nota bene owych ogrodów ciągle przybywa i z roku na rok zajmują coraz większą powierzchnię jeziora. A większa ilość upraw oznacza coraz większą ilość chemii zatruwającej wodę. Na domiar złego Inle robi się coraz płytsze (wypalanie lasów na otaczających jezioro wzgórzach powoduje coraz większą erozję gleby, a tym samym coraz większą sedymentację – odkładanie się wywołanych tą erozją osadów na dnie jeziora), przez co drastycznie kurczy się środowisko, w którym żyją ryby. Tak więc, ryb i rybaków jest coraz mniej, ogrodników zaś coraz więcej – i wygląda na to, że trudno będzie przerwać to błędne koło, zanim jezioro nie udławi się dokumentnie wskutek ludzkiej działalności.

       Coraz więcej jest również „rybaków” czekających na turystyczne łodzie u ujścia kanału prowadzącego z Nyaung Shwe do Inle. Nie mogę jednak twierdzić, że ich widok sprawił mi jakąś wielką przykrość. Wręcz przeciwnie – zadziwiła mnie ta ich niemal artystyczna zręczność pozowania fotografom – zręczność, która moim zdaniem wcale nie ustępowała tej, jakiej wymaga samo łowienie ryb. Spędziłem wśród nich dobrych parę kwadransów, starając się uchwycić jak najlepsze światło, wybierając także najciekawsze kompozycję z ich sylwetek i ruchów. Z różnym skutkiem – nie było to bowiem takie łatwe, jako że warunki i sytuacja zmieniały się dosłownie z sekundy na sekundę, a ja robiłem zdjęcia z kołyszącej się łódki. Nie da się ukryć, że temat jest bardzo fotogeniczny – rybak ze swoją łodzią, wiosłem i stożkową siecią, wykonujący ruchy przypominające balet, a to wszystko na tle spowitego poranną mgłą (choć nie tylko mgłą – ale o tym może innym razem) jeziora i okolicznych wzgórz na horyzoncie. Jakże wdzięczny widok, mogący dostarczyć wielkiej estetycznej przyjemności. Podobnie zresztą było o zachodzie słońca, kiedy światło jest nie mniej ciekawe, niż o świcie.

*  *  *

Tutaj mała próbka wybranych zdjęć z tych poranno – wieczornych sesji:

.

.

       Ale to jeszcze nie wszystko. Bo na jeziorze Inle spotkałem także prawdziwych rybaków. Nie chciałem jednak przeszkadzać im w pracy, więc fotografowałem ich z daleka, czasami z efektem chyba nie gorszym od sesji pozowanych, o czym być może zaświadczą zamieszczone poniżej zdjęcia. Zdarzało się również tak, że odkładałem swój aparat i przypatrywałem się temu, co ci ludzie robią. Każdy ich ruch miał swój cel i znaczenie. Byłem zwłaszcza pod wrażeniem ich pracy zespołowej, która pozwalała zagonić większą ilość ryb do sieci (nie wszyscy z nich posługiwali się tradycyjnymi saung, najczęściej była to zwykła sieć nylonowa, a technika przypominała tę tradycyjną, stosowaną przez rybaków na całym świecie. Ktoś może powiedzieć, że obrazy te, mimo że niedoskonałe techniczne, są ciekawsze od tych pozowanych, choćby z tego powodu, że są po prostu bardziej autentyczne. I muszę przyznać, że skłonny jestem z takim argumentem się zgodzić.
A Wam, które obrazki podobają się bardziej?

(Kliknij na zdjęcia, by zobaczyć je w pełnym wymiarze)

Poranne mgły i samotna łódź na jeziorze Inle

.

Inle sunset

.

© ZDJĘCIA WŁASNE

.

Więcej zdjęć rybaków z jeziora Inle obejrzeć można TUTAJ, na stronie ŚWIAT W OBRAZACH.

.