RÓŻA IMIENIEM HITLER

*

*

CHARYZMA FASZYSTY

Dość przypadkowo trafiłem swego czasu na wystawę pt. „The Nazi Olympics. Berlin 1936″, mającą miejsce w Muzeum Stanu Missouri w St. Louis. Mogłem na niej zobaczyć jak sport wyglądał dawniej, kiedy jeszcze nie był zepsuty pieniędzmi, dopingiem i technicznymi gadżetami, ale kiedy już zaczęła nim manipulować polityka. Przypomniały mi się sylwetki Jesse’go Owensa i Janusza Kusocińskiego, lecz poczułem zaraz, jak wszystkie te wrażenia zostają przytłoczone przez panoszącego się już tam wtedy potwora faszyzmu – te widoczne na każdym kroku swastyki, mundury, bojowość, musztra i wojskowy dryl.

Za każdym razem, kiedy stykam się z faszystowskim fenomenem – szaleństwem jakie ogarnęło Niemcy pod wodzą Hitlera i pod wpływem nazistowskiej ideologii –  dopada mnie nieme, pełne przerażenia, zdumienie. Te nieprzeliczone tłumy ludzi i żołnierzy, składające w ekstazie hołd „Führerowi”! Tym bardziej, że nie stało się to udziałem narodu prymitywów czy ignorantów, a „artystów, poetów i filozofów”!
Być może, te kadry z filmowych kronik, czy propagandowych obrazów Leni Riefenstahl, straszą nas tak mocno dlatego, że zdradzają nie tylko opętanie ducha niemieckiego narodu, ale wprost wystawiają świadectwo ludzkiej naturze w ogólności. Najczęściej nie chcemy się do tego przyznać, lecz podświadomie to właśnie przeczuwamy: równie łatwo moglibyśmy się w takim tłumie znaleźć sami.

Do dziś zdumiewają mnie przemówienia Hitlera czy Goebbelsa. Ta histeria, paranoja i psychopatia ziejąca wprost z ich gestów, twarzy, mimiki i słów. Trudno mi uwierzyć w tak raptowną przemianę ludzkiej natury – w nagłą mądrość społeczeństw i tłumów – ale prawdą jest przecież, iż nie do pomyślenia w dzisiejszym świecie zachodniej cywilizacji byłoby to, aby zachowujący się podobnie mówca czy polityk, mógł zdobyć jakieś szersze poparcie społeczne. Owszem, co jakiś czas wyskakuje tu i ówdzie podobne indywiduum, tyle że jest to wybryk raczej lokalny, kacyk będący co najwyżej utrapieniem tubylców, a nie zagrożeniem globalnym. Któż by go więc traktował poważnie na międzynarodowej arenie?
A może jednak jest to tylko złudzenie i nasze stadne straceńczość  lemingów czyha gdzieś w ukryciu, by ponownie przewrócić świat do góry nogami?

*

*
Poniżej zamieszczam tekst, który napisałem będąc jeszcze bardzo młodym człowiekiem, a który przypomniała mi wystawa w St. Louis. Zresztą, myśli w nim zawarte były obecne we mnie chyba stale – gdzieś tam w głębszych warstwach mojego umysłu, przedostając się czasami do świadomości.
Pamiętam, że jest to tekst, którego powstanie okupiłem chyba największym wzburzeniem, jakie zdarzyło mi się kiedykolwiek przy pisaniu. Kiedy go skończyłem, poczułem się wręcz przytłoczony ciężką melancholią, (czy też dotkliwie pogryziony przez „czarnego psa” – jak nazywał swoją depresję Churchill). Stało się tak, ponieważ z całą jaskrawością uświadomiłem sobie wówczas mechanizmy, jakie doprowadziły do największej cywilizacyjnej katastrofy w naszych dziejach.
*

PIEKŁO TO MY

Nie można demonizować faszyzmu, a tym bardziej przypisywać demoniczne cechy konkretnemu narodowi. Wręcz przeciwnie: umieszczanie Hitlera, Stalina, Mussoliniego, partii nazistowskich, faszystów, totalitaryzmu… wszelkich tego typu zakał ludzkości w jakichś nadprzyrodzonych obszarach mitycznego Zła, jest nie tylko niedopuszczalne, ale i błędne.
Jest to swego rodzaju „strusia polityka”, która odwraca naszą uwagę od tego jak naprawdę było. Działa tu mechanizm „wyparcia” i eksternalizacji zła – niedopuszczanie do naszej świadomości faktu, że ludzi (czyli nas – „szarych, zwyczajnych, normalnych”) stać na podobne zbrodnie. (Odbicie sartre’owskiego określenia „piekło to inni”?) Wygodniej nam przypisać to działaniu jakiejś nadprzyrodzonej siły, niż naszej ludzkiej naturze i drzemiącym w niej ciągle atawizmów.

Niemcy, generalnie rzecz ujmując, byli w swojej masie takimi samymi ludźmi jak my, Polacy. Zdaję sobie sprawę, że podobne stwierdzenia spotykają się z naszym instynktownym wręcz sprzeciwem. Jednak nie można zaprzeczyć, że w sytuacjach ekstremalnych (wojna, konfrontacja ze śmiercią, głód… etc.) człowiek staje się (czy też – może się stać) zdolny do wszystkiego. Pryska kulturowa otoczka, zdziera się cywilizacyjna wata, przestają działać wszelkie normy – górę bierze pierwotny, zwierzęcy instynkt przetrwania. Ludzie, w warunkach normalnych, spokojni, kulturalni – nie zdolni, wydawałoby się, do zabijania – zaczynają się bezpardonowo zabijać, albo też przyzwalają na odbywający się w ich obecności (czy też gdzieś blisko, obok) mord.
Brzmi to jak apologia relatywizmu, toteż chcę wyraźnie podkreślić: to, że ludzi ponoszą w pewnych okolicznościach drzemiące w nich atawizmy, nie jest żadnym dla ludzi usprawiedliwieniem – nikogo nie może to zwolnić od odpowiedzialności. Jeśli ktoś staje po stronie zbrodniczej ideologii (nawet jeśli jego postawa jest bierna), to ponosi pełną odpowiedzialność za jej zbrodnie. Dotyczy to Niemców, którzy poszli za Hitlerem i jego partią; dotyczy Polaków, którzy zatykali uszy i zamykali oczy na zbrodnie popleczników Stalina i jego polskich (tak właśnie: polskich!) komunistycznych sługusa katujących niewinnych ludzi w komunistycznych kazamatach lub wydających wyroki śmierci w fingowanych procesach.
Podobnie, za zbrodnie faszyzmu odpowiadają wszyscy Niemcy, którzy nie zrobili nic, by dorwać Hitlera i ukręcić mu łeb! Ci niewinni trafili do więzienia lub manifestowali swój sprzeciw emigrując z ojczyzny (lub zostali za swoją postawę z „Vaterlandu” wyrzuceni). Cała reszta, de facto, przyłożyła rękę do zbrodni. Hitler, bez poparcia swojego narodu, byłby tylko histerycznym paranoikiem.

NADLUDZIE Z DEFEKTEM

Chcę tu rozwiać kolejny, pokutujący w nas mit: o potędze władzy skupionej w rękach jednego człowieka.
Otóż, powiedzmy sobie wyraźnie: nie ma, ani też nigdy nie było na naszej Ziemi „Nadludzi” (choć histeryk Hitler do spółki z rachitykiem i kurduplem Goebbelsem kochali odwoływać się do nietzscheanskiej koncepcji „Nadczłowieka”).
Nigdy nie jest tak, że w ręku jednego człowieka skupiona jest jakaś mityczna „moc”. Owej „mocy” danemu przywódcy, liderowi, użyczają (albo i nie – i wtedy mamy np. rewolucję) ludzie; to oni obdarzają swego władcę potencją decydowania i rządzenia. Z bardzo prozaicznego i pragmatycznego względu: jest on im potrzebny. (Dotyczy to także rządów autorytarnych.)
Działa tu zresztą sprzężenie zwrotne: taki człowiek, posiadając instynkty przywódcze i często wybitną inteligencję, jest zarazem nieuświadomionym nosicielem dążeń grupy, społeczności, narodu, jak i pełni rolę uświadomienia owych dążeń reprezentowanej przez niego grupie – co w przypadku Hitlera odnosiło się do szerokiej rzeszy społeczeństwa niemieckiego.
(Błędne) koło się zamknęło i samo zaczęło się napędzać.
Ot i cały demonizm!

SERCE MAS

Hitler, dochodząc do władzy, spełnił swoją rolę genialnie. Pisarzem był marnym, ale politykiem i propagandzistą – niesłychanie skutecznym i bez mała błyskotliwym. Świadczą choćby o tym takie oto passusy w „Mein Kampf” :

„Wszelka propaganda musi być popularna i musi ustalać swój poziom zgodnie z ograniczoną zdolnością asymilacji osobnika najbardziej ograniczonego spośród tych, do których jest adresowana. W tych warunkach jej poziom umysłowy musi być na tyle niski, aby mogła dotrzeć do jak najliczniejszej masy ludzkiej (…). Chłonność mas jest bardzo ograniczona a zdolność pojmowania – nikła (…). Slogany muszą być ustawicznie powtarzane dopóty, dopóki ostatnia jednostka nie pojmie idei, którą si jej przedkłada”.

Te pogardzane tak przez Hitlera „masy” odpłaciły mu się ślepym posłuszeństwem i boskim wręcz uwielbieniem, potwierdzając tym samym absolutną trafność jego myśli.

Propagandowe założenia Hitlera z przerażającą skutecznością realizował Goebbels: odwoływanie się do uczuć i „serc mas” przez wykorzystywanie mitów i tradycji kulturowej narodu, wykluczanie argumentów racjonalnych i zastępowanie ich iluzją, rezygnacja z prawdy na rzecz bezwzględnego lansowania i popierania tez własnych, tworzenie z konformizmu zasady naczelnej funkcjonowania jednostki w społeczeństwie… to wszystko zmierzało do „…sprowadzenia świadomości ludzkiej na pojedynczy tor myślenia, który prowadzi do czynnego poparcia dla propagandystów” (Manvell, Fraenke).
Można się tu posunąć do stwierdzenia jeszcze bardziej kategorycznego: Niemcy dali się tak łatwo „omamić” faszystowską ideologią, ponieważ tego „omamienia” sami chcieli. Należy więc mieć świadomość, co się tak naprawdę wokół nas dzieje, jak również respektować własne – ale także i czyjeś! – człowieczeństwo. Ideologia nikogo nie może zwalniać od myślenia… lecz, niestety, wygląda na to, że najczęściej tak właśnie oddziaływuje na ludzi, swoich wyznawców.

OKO DLA DUCE

Wyszła swego czasu w Niemczech wielce pouczająca książka pt. „Die Ruckseite des Hackenkreuzes” („Druga strona swastyki”), autorstwa Beatrice i Helmuta Heiber, obalająca właśnie mit faszystowskiego „demonizmu” i wykazująca, że, niestety, tak jak widzieli go Niemcy – faszyzm miał „ludzką” twarz.
I w tym właśnie tkwi jego najbardziej zdradliwy podstęp. Dlatego poparli go nawet „przyzwoici” –  ba! – „dobrotliwi” i „bogobojni” ludzie. Hitler rzeczywiście rozczulał swoich ziomków, kiedy brał na ręce dzieci i je całował. (Już nie wspomnę o tym, że wprowadził dyscyplinę, obdarzył swoją „elitę” przywilejami, opłacał suto swoich najbliższych współpracowników, wyprowadził państwo z kryzysu gospodarczego i obiecał co bardziej ambitnym Niemcom „pańskość”, tudzież panowanie nad światem i Lebensraum .)
Jednak, obok megalomańskich ekscesów, faszyzm kokietował „maluczkich” na bardzo prozaicznym i trywialnym poziomie najprostszych emocji Jedermana, czyli przeciętnego „szarego” człowieka – wykorzystując przy tym wszystkim zwykły, ordynarny, ludzki konformizm, będący chyba najmocniejszym spoiwem każdego społeczeństwa.
Kokietował skutecznie.
Państwo Heiber wertowali stosy niepozornej, partyjnej makulatury, nudnych akt kancelaryjnych i dokopali się m.in. do takich kwiatuszków. Oto oferta jednego obywateli Rzeszy, który dowiedział się, że faszystowski sprzymierzeniec Hitlera, Mussolini, ma chore oko:

„Proszę Cię, mój Führerze, byś zezwolił mi łaskawie oddać jedno moje oko dla Duce. Jeżeli straciłbym je podczas wojny lub w wypadku, to nie pomogło by to nikomu. Jeżeli natomiast Duce by oślepł – Führer utraciłby zaufanego przyjaciela”.

I jeszcze jedno podanie sprzed wybuchu wojny:

„Niech mi będzie wolno zapytać się uniżenie, czy, jako hodowca kwiatów, mogę nazwać jedną z moich najpiękniejszych róż: ‚Kanclerz Rzeszy Hitler’?”

Ech, te róże Europy!

*  *  *

*

Przeczytaj także „ANUS MUNDI” oraz „MEFISTO I RIEFENSTAHL”.
*