FLORYDA – JAKA JEST NAPRAWDĘ?

.

Zmierzch nad mokradłami – Everglades

.

Nie roszcząc pretensji, by za jednym zamachem skreślić tu obraz Florydy prawdziwej, pozwolę sobie rzucić kilka uwag o tym stanie, który również w świadomości Polaków, Polonii i Amerykanów polskiego pochodzenia zajmuje sporo miejsca.

.

Wbrew pozorom, tekst ten będzie dotyczył nie tylko samej Florydy. Dotknie zagadnienia szerszego – naszego subiektywnego postrzegania świata. Jest truizmem to, że każdy z nas widzi wszystko ze swej własnej perspektywy, która na dodatek cały czas się zmienia. Natomiast pytanie można zadać następująco:  jak te nasze subiektywne obrazy i opinie do siebie nawzajem przystają?
Dajmy sobie jednak spokój z filozofowaniem i postawmy problem jasno. Czy jest Floryda egzotycznym rajem plaż, palm, oceanu i słońca, czy też nieznośną klimatycznie lepką patelnią, na którą – jak na lep – zwabia się rokrocznie miliony omamionych florydzkim mitem turystów?
Nie będę się silił na trywialny skądinąd wniosek, że prawda musi leżeć gdzieś pośrodku, a spróbuję – starając się mimo wszystko zachować pewien obiektywizm – podzielić się z Czytelnikami moim własnym doświadczeniem Florydy.
Zatem: jak ja widzę ten stan?
Chcę jednak zaznaczyć, aby nie traktować tego jako jeszcze jedną egzotyczną wstawkę, a po prostu jako próbę opisania perypetii poznawczych ścierania się mitu i wyobrażeń z rzeczywistością – doświadczenia Florydy na własnej skórze przez pewnego Polaka rodaka.

TEORIA WZGLĘDNOŚCI EINSTEINA

Kiedy tak sięgnę pamięcią, to okazuje się, że na temat Florydy pisałem w różnych tonacjach. Od sielskiego i bezkrytycznego reportażu z „Cudownego Świata Walta Disney’a”, czy inwentaryzacji turystycznych atrakcji w różnych rejonach stanu; przez dość suchy opis technicznych osiągnięć kosmonautyki i „podboju” Kosmosu na Przylądku Canaveral, dzieje hiszpańskiej konkwisty w poszukiwaniu florydzkiego złota; po dość osobliwy, bo zalatujący pamfletem (traktowany jednak przeze mnie w kategoriach żartu) tekst „obalający” mit Słonecznego Stanu.

Skąd to zróżnicowanie? Czy to jakaś kalkulacja? A może manipulacja?
Od tej ostatniej insynuacji chciałbym się jednak odżegnać. W zasadzie zawsze, pisząc o Florydzie (zresztą tak samo, jak na każdy inny temat), starałem się nie poddawać pokusie manipulacji… może tylko odrobinę słowno-warsztatowej stylizacji.
Lecz doprawdy możliwe jest przedstawienie Florydy w różnym świetle (różnych barwach, kształtach i odcieniach), bez świadomych zafałszowań i ewidentnego mijania się z prawdą. To może chyba świadczyć tylko o tym, że Floryda rzeczywiście przypomina mieniącą się kontrastami mozaikę, jak również kalejdoskop – w zależności od tego jak nią potrząśniesz (ewentualnie – jak potrząśnie ona tobą), taki będziesz miał obraz.
Jeśli więc ktoś napisze, że Floryda to bajeczny eden (bo np. przepłynął się z czarującą go kobietą katamaranem o zachodzie słońca wokół Key West); a kto inny, że to mokre i robaczywe piekiełko (bo np. musiał się męczyć przez całą noc w jakiejś nieklimatyzowanej dziurze pełnej karaluchów), to obaj będą mieli rację. Ponieważ to, jak doświadczają świat nasze zmysły, decyduje zasadniczo o tym, jakie mamy o tym świecie mniemanie (ergo: tak świat widzimy i oceniamy, jak go bezpośrednio odbieramy i odczuwamy).
Poza tym, to czy jest piękno, czy brzydota, urok czy koszmar, pogoda lub smutek tropików – rozstrzyga się w samym człowieku. Innymi słowy: ostrzec to można dopiero w oku patrzącego (in the eye of a beholder – jak mówią tubylcy).
Względność naszego doświadczenia, względność wszystkiego…
Starał się nam to wyjaśnić także Albert Einstein: „Kiedy mężczyzna siedzi z ładną kobietą przez godzinę, to wydaje się mu, że jest to minuta. A posadźcie go na rozpalonym piecu – wtedy to wyda mu się dłużej, niż wiele godzin”, mówił twórca rewolucyjnej teorii względności.

KONTRASTY, KONTRASTY…

Napisać, że Floryda – podobnie jak cała Ameryka – jest ziemią kontrastów, byłoby jeszcze jednym banałem. To prawda, że z jednej strony, oko nasze spocząć może na królewskiej, wycenionej na 30 mln. dolarów rezydencji Trampa w West Palm Beach, albo też na nieprzyzwoicie wystawnej, otoczonych murem i własną security dzielnicy bogaczy w Boca Raton; z drugiej zaś – na tekturowych pudłach bezdomnych w Miami lub barakach slumsów w Homestead; obok Rolls-Royce’a Silver Shadow w Coconut Grove zobaczyć możemy zżartego przez rdzę junka marki Dodge. Idąc tym samym wybrzeżem natrafiamy na malownicze plaże pełne dorodnych palm i kolorowych parasoli, a nieco dalej – na zgniłe wodorosty, brud, smród i wysypisko śmieci…
Podobną litanię można by ciągnąć długo.
Jeden wszak element Florydy pozbawiony jest kontrastów. Jest nim krajobraz – rzeźba terenu. To święta prawda, że półwysep ten jest płaski jak patelnia. Nie bez kozery (zważywszy także na kształt), północno-zachodnia część Florydy (tam, gdzie leży stolica stanu Tallahassee), nosi nazwę panhandle, czyli właśnie „uchwyt patelni”. Najwyższa góra stanu mierzy raptem 100 metrów.
Ta plaskatość Florydy doskonale jest widoczna z lotu ptaka. Daje się również we znaki podczas jazdy samochodem jedną z wielu dróg przecinających tamtejsze lasy na północy i bagna, które stanowią niemal całą południową część półwyspu.
Krajobrazową monotonię pogłębia charakter roślinności, która – niby to bujna – a jednak krzaczasta i taka jakaś… wiecheciowata. Wbrew nazwie nie spotykamy na Florydzie zatrzęsienia kwiatów. Północne lasy są rzadkie, ale i przy tym niedostępne oraz nudne, południowe bagna to właściwie bezkres umoczonych traw i rosnących gdzieniegdzie karłowatych sosen i wysuszonych cyprysów. Wyjątek stanowią bujne cytrusowe gaje i ogrody utrzymywane ręką człowieka – zagajniki palm spotykane tu i ówdzie, olbrzymie drzewa banjanowe sprowadzone z różnych stron świata, więc nie rosnące dziko, a na prywatnych posesjach.

Ludzie, ocean i parasole – Miami Beach

.

PLAŻE

Plaże, jak już wspomniałem, są różne. Obrok naprawdę ładnych, niczym z reklamowego foldera (ten czysty piasek obmywany falami szmaragdowo-turkusowych wód, kępki malowniczych palm użyczających skąpego cienia), są też zaniedbane, choć przecież nie bezpańskie, gdyż zbyt droga jest działka z dostępem do oceanu, by nie miała ona jeszcze do tej pory właściciela. Najczęściej zdarza się to tam, gdzie hotel zbankrutował lub stoi na granicy bankructwa. To zresztą tutaj normalna kolej rzeczy – jedne resorty upadają, inne, tuż obok, rozwijają się i rozkwitają. Stąd te częste zmiany gospodarzy.
Ci więc, którzy traktują swój biznes na Florydzie poważnie (i mogą sobie na to pozwolić) dbają o jakość plaży. Od tego bowiem głównie zależy nastrój rekreującego się klienta z Północy (bardzo często jest to Europejczyk – Niemiec, Belg, Holender, Skandynaw, Rosjanin…).

Kiedy jeszcze nie znałem Zachodniego Wybrzeża Ameryki, a uroki florydzkie nieco mi się już przejadły (po kilkunastu miesiącach zasadniczo „służbowego” pobytu, nawet Miami Beach powszednieje), wyobrażałem sobie, że dopiero plaże kalifornijskie muszą być prawdziwą bajką, jeżeli chodzi o kąpiel – zarówno wodną, jak i słoneczną. Otóż tak nie jest. Wybrzeże pacyficzne jest o wiele bardziej surowe, mniej przystępne, bardziej ostre i postrzępione, a co najważniejsze – dużo chłodniejsze wskutek prądów oceanicznych i atmosferycznych z północy (Alaska, Arktyka). Półwysep florydzki zaś obmywany jest ciepłymi prądami płynącymi z południa, ze strefy zwrotnikowej, tworząc słynny golfsztrom, który wykorzystywały np. obładowane skarbami galeony hiszpańskie, wywożące łupy i bogactwa z kolonii południowo- i środkowo-amerykańskich do Europy. Stąd mnogość wraków i zatopionych dóbr u wschodnich wybrzeży Florydy (patrz: niesamowite muzeum Mela Fishera na Key West, utworzone przez poszukiwacza skarbów, byłego hodowcy kur z Kalifornii, który odnalazł wrak Nuestra Señora de Atocha i wydobył z niego skarb o szacowanej wartości ponad 4 miliardów dolarów!)

Nie porównując walorów krajobrazowych wybrzeża pacyficznego z atlantyckim, które jednak zdecydowanie układają się na korzyść tego pierwszego (wybrzeże Kalifornii, Oregonu i Waszyngtonu jest niezwykle malownicze), wypada stwierdzić, że plaże florydzkie są o wiele bardziej przyjazne, cieplejsze – po prostu przyjemniejsze i bardziej gościnne, niż te na Zachodzie Ameryki. Ponadto, praktycznie rzecz biorąc, można się tutaj kąpać i opalać przez cały rok, w odróżnieniu od okresu paru miesięcy w północnej Kalifornii.
Nie bez znaczenia jest też długość tej plaży, ciągnącej się właściwie – przez setki mil – wzdłuż całego wschodniego wybrzeża Florydy. Również po drugiej, zachodniej stronie półwyspu, nad Zatoką Meksykańską, jest wiele znośnych plaż, z piaskiem białym i miałkim niczym cukier puder, zwłaszcza w okolicach Tampa Bay, gdzie znajdują się takie miasta, jak Sarasota, Tampa, Clearwater, St. Petersburg.
Mimo, że na Florydzie nie chciałbym raczej mieszkać na stałe, to zdarza mi się, że wśród ziąbu jesienno-zimowych wariactw pogodowych naszego kochanego Wietrznego Miasta, ciągnie mnie (prawie że mi tęskno) do paru zakątków plażowych na Florydzie. Choćby na plażę Bal Harbour w Miami Beach, na którą najczęściej jechałem dla chwili oddechu w czasie wolnym od stresującej pracy.
Jest też takie kąpielisko w drodze na Key West, obok Holiday Isle Resort (mila NM 84.5), pisz wymaluj jak z wyidealizowanej, kolorowej i błyskotliwej reklamy, gdzie rzeczywiście mamy złudzenie, że oto znaleźliśmy się wewnątrz widokowego foldera.

Plaża w Daytona Beach to jednak zupełnie inna parafia. Niepodobna do żadnej innej. Ze względu na bardziej północne położenie w strefie umiarkowanej, jest tam nieco chłodniej, choć nie zawsze tak, by nie można zażyć tam kąpieli, i to nawet zimą. Daytona Beach to bez wątpienia jedna z najsłynniejszych plaż amerykańskich.
Czy warta jest jednak tej sławy?
Już od dawna nie bije się na niej rekordów prędkości, a i organizowane współcześnie wyścigi nie odbywają się już na samej plaży, tylko na torze Daytona International Speedway, kilkanaście kilometrów od wybrzeża Atlantyku. Do dzisiaj wszak pozostał zwyczaj jeżdżenia samochodami po plaży, która w niektórych miejscach sięga kilkuset metrów szerokości, a piasek ubity jest przez wodę tak, że twardo jest na niej tak, jak na tytanowej bieżni.
Plaża w Daytona Beach to widok niezwykły, głównie ze względu na jej rozmiary, tudzież leniwość, ale i potęgę Oceanu, przejawiającą się w niestrudzonym i nieustannym ruchu spienionych fal. Wrażenia niezapomniane – zwłaszcza o wschodzie słońca.
Plażą osobliwą – ale i chyba najbardziej dziką – o której też wypada tu wspomnieć, jest plaża na Sanibel Island, po stronie Zatoki Meksykańskiej, słynna z nieprzebranej ilości muszli, które ją pokrywają. Zresztą, sama wyspa Sanibel jest uważana za jedno z najciekawszych miejsc stanu, zwłaszcza przez miłośników dzikiego ptactwa, które tam występuje najobficiej.

.

Muszle na plaży – Sanibel Island

.

ALIGATORY, PELIKANY, ŻÓŁWIE, ORKI, DELFINY…

Odwiedzający Florydę turyści, zwierzynę tego regionu, niestety widzą najczęściej w niewoli. Aby zobaczyć ją w środowisku naturalnym, na swobodzie, trzeba się zapuścić w dzicz, wybrać do Parku Narodowego Everglades, czy do któregoś z rezerwatów przyrody, ewentualnie wypłynąć jachtem czy łódką na otwarty Ocean. (Słowa te nie dotyczą pelikanów, których zatrzęsienie jest wielkie i dlatego spotkać je można wszędzie.)

Przyznam, że trudno mi jest jednoznacznie określić stosunek do pewnych publicznych pokazów z udziałem tresowanych zwierząt. A te stanowią jedną z żelaznych pozycji florydzkiego przemysłu rozrywkowego. Wystarczy wymienić tylko te największe: Sea World pod Orlando, Seaquarium w Miami, Theatre of the Sea w Islamorada, Ocean World w Fort Lauderdale…
Chodzenie do ZOO nie należy do moich ulubionych rozrywek. Ostatniego lata byłem w pod chicagowskim Brookfield ZOO i już więcej mnie tam nie zobaczą. Nie będę tu pisał dlaczego, bo nie miejsce ani czas po temu.
Sprawa z morskimi parkami tematycznymi na Florydzie ma się nieco inaczej. Taki np. Sea World jest niewiarygodnym gigantem, a cyrkowe pokazy z udziałem kilku orek jednocześnie, mają w sobie – ze względu na swoją rozbuchaną widowiskowość – jakiś odrealniony rys surrealistyczny, zupełnie wyabstrahowany z przyrodniczej rzeczywistości. Te zwierzęta, podobnie jak inne (głównie delfiny), występujące w innych programach, sprawiają wrażenie bawiących się (i zabawnych) maskotek, do czego walnie przyczynia się charakter owych pokazów, ich aranżacja, scenariusz, układ, scenografia, atmosfera. Większość biorących w nich udział zwierząt przyszła na świat w niewoli, nie znają więc innego otoczenia i prawdopodobnie nie byłyby zdolne do życia w środowisku naturalnym. Jest oczywiste, że wolałbym taką orkę zobaczyć w jej pełnej dzikiej krasie na wolności. Ale jak często wybieramy się statkiem wielorybniczym na pełne morze? *

Być  na Florydzie i nie zobaczyć aligatora, to jak być w Tatrach i nie zobaczyć – nie przymierzając – górala. Przy czym, stworzenia te robią znacznie lepsze wrażenie, gdy nie są stłoczone w kojcach hodowlanych na farmach aligatorów, ani tym bardziej zmuszane do tzw. zapasów, czyli kuriozalnych, trącących wręcz groteską pokazów „mrożących krew w żyłach”, które właściwie przypominają znęcanie się nad nieruchawym i rozleniwionym zwierzakiem.
Jeżeli więc chcemy zobaczyć aligatory „na dziko” – w całym tym ich gadzim majestacie – to należy się wybrać na bagna Everglades. Zdarza się też spotkać gada „at large” w innych miejscach Florydy, choćby jadąc po NASA Parkway w kierunku Centrum Badań Kosmicznych im. Kennedy’ego na Przylądku Canaveral, a to dlatego, że otoczony jest on przez rezerwat przyrody Merritt Island.

KLIMAT, BAGNA I CYPRYSY

Tym, co trudno jest znieść na Florydzie – szczególnie nam, Europejczykom – jest klimat. Zwłaszcza latem.
Każdy człowiek na warunki klimatyczne reaguje inaczej, jednak większości z nas uprzykrza się wilgoć, a właśnie ta charakteryzuje najbardziej Florydę, zwłaszcza tę jej południową część, leżącą w tropiku i sub-tropiku. A więc wilgoć, częste zmiany ciśnienia, gwałtowne zachmurzenia, częste choć (zwykle) przelotne deszcze i lepka słoneczność – o groźnych huraganach wiosną i latem nie wspominając – to wszystko może równo dawać w kość i rodzić chęć ucieczki w inne ciepłe strony – ot choćby na pustynny Południowy Zachód (Utah, Nowy Meksyk, Arizona, Kalifornia). Ponadto, gdybym już miał mieszkać na Florydzie dłużej, to – jako nieodrodnemu dziecku Północy – brakowałoby mi niewątpliwie w tym tropiku zmian pór roku, w tym również… tak, tak – zimy!
Lecz jeśli ktoś czuje się na Florydzie dobrze – good for him! Jeżeli uważa, że służy mu klimat, że uzdrawiają go termy i mineralne źródła; że ciepło działa mu na stare kości jak balsam – wspaniale!
Rzeczywiście, wielu ludzi twierdzi, że czuje się na Florydzie dobrze, lecz z drugiej strony, wielu innym ta sama Floryda doskwiera i gotowi są stamtąd uciekać. Takich, oczywiście, również spotkałem. Z medycznego punktu widzenia, na niektóre schorzenia (szczególnie u ludzi starszych – a wiemy jak Floryda jest wśród seniorów popularna), klimat florydzki działa niekorzystnie, na inne zaś – wprost przeciwnie i jest wtedy przez lekarzy zalecany.
Jak widzimy, przyswajalność Florydy – jej dobrodziejstwo lub złoczyństwo – to zależność osobnicza, uwarunkowana indywidualnie. Każdy więc musi to sprawdzić na własnej skórze.

Pora na roślinki. Oprócz palm, trawników – roślinności kultywowanej ludzką ręką (zwłaszcza w obrębie obiektów komercyjnych lub turystycznych), flora tego stanu nie jest bynajmniej zachwycająca. Wystarczy zboczyć nieco z utartych, „cywilizowanych” szlaków, by znaleźć się w niezbyt gościnnych chaszczach, bagnach czy chabaziach. Ratują nieco sytuację niektóre drzewa i krzewy – np. cyprysy, rododendrony czy oleandry. Lasy na północy półwyspu także trudno zaliczyć do miejsc wspaniałych tras pieszej czy rowerowej rekreacji – bo to jeden wielki dziki gąszcz.
Jak więc odbiera przyrodę na Florydzie – tę leżącą poza cywilizacyjnym kręgiem – zwykły śmiertelnik? Otóż zwykle jako bezkresne mokradło – monotonne i nudne, ale budzące też niekiedy lęk, o czym można się było przekonać śledząc doniesienia z miejsca niedawnej katastrofy samolotowej, która miała miejsce pod Miami. Przy czym – gwoli sprawiedliwości muszę to tutaj zdecydowanie podkreślić – nawet takie miejsca, jak bagniste Everglades mogą się niektórym ludziom wydawać fascynujące, warte poświęcenia dlań życiowej pracy, wnikliwych badań, oddania się pasji… Tylko, jak wielu z milionów odwiedzających Florydę turystów to przyrodnicy, zoolodzy, ekolodzy, czy choćby nawet pasjonaci osobliwych miejsc?

.

Różowo mi – stado flamingów i innego ptactwa – Bush Gardens w Tampie

.

Różne słyszymy opinie na temat Florydy. Zdarzają się sądy skrajne. Nawet ci, którzy w tym stanie byli, mają o niej niejednoznaczne zdanie. Dla wielu innych Floryda nadal pozostaje miejscem niemalże mitycznym, a już na pewno takim, które pociąga, kusi, obiecuje… Fama, którą zaraziliśmy się jeszcze w Polsce.

.

Trzeba sobie powiedzieć szczerze, iż wszystkie ożywienia osiedleńcze i turystyczne – te nagłe i okresowe najazdy ludów na Florydę – nie związane były z samymi walorami tej ziemi, (która przez stulecia uważana była przecież za bezużyteczną) a raczej z działalnością i kreacją człowieka. Linia kolejowa Flaglera, niewolnicze plantacje, forty obronne, kolonialne przyczółki, wreszcie handel działkami budowlanymi rozwinięty perfekcyjnie przez przez realnościową spekulację XX wieku. Dzisiaj Floryda jest pod względem demograficznym jednym z najszybciej rozwijających się stanów (dwa tysiące nowych osadników dziennie!) Nieruchomości są tam ciągle o wiele tańsze w porównaniu z innymi rejonami Stanów Zjednoczonych.
Jednakże, prawdziwy fenomen Florydy, to fenomen turystyczny…

„FUN” CZY UTOPIA?

Prawdziwym gigantem turystycznym na skalę światową jest środek stanu – Floryda Centralna, czyli okolice miasta Orlando. Disney World, studia filmowe wytwórni Universal, Sea World… Tylko ten pierwszy kompleks, przez ostatnie 25 lat odwiedziło ponad 300 mln. ludzi. Bez wahania można stwierdzić, iż – co byśmy o „Cudownym Świecie Walta Disney’a” nie sądzili – ten niewiarygodny, cudaczny, pop-kulturowy fenomen amerykański trzeba choć raz w swoim życiu zobaczyć – tak jak wypada zobaczyć, dajmy na to, Niagarę, Wielki Kanion, czy Manhattan, a nawet… Las Vegas.

Jaki można mieć stosunek do Disney World?
Pomijając już oczywisty fakt, że kombinat ten jest konkretnym miliardowym biznesem, ważnym nie tylko dla spadkobierców Walta Disney’a i zarządzających nim ludzi, ale i tysięcy pracowników, jak również dla skarbonki stanowej i federalnej (pieniądze są najbardziej istotną i żywotną racją istnienia Disney World – jakże by mogło być inaczej?), to jest on także fenomenem kulturowym, jakim można tłumaczyć współczesną utopię konsumpcyjnego społeczeństwa amerykańskiego, które jako krainę ucieczki obiera sobie… dziecinność. Nie powinno nas zmylić to, że Walt Disney w zasadzie tworzył wszystko (łącznie z myszką Mickey i filmami animowanymi) z myślą o dzieciach. To jest pozór, że promocja kalifornijskiego DisneyLandu i florydzkiego Disney World skierowana jest głównie do dzieci. Jeżeli to są dzieci, to są to przede wszystkim dorosłe „dzieci” amerykańskie. (Wymowny jest fakt, że wśród odwiedzających, na 1 dziecko w Magic Kingdom – a więc najbardziej „dziecinnym” ze wszystkich trzech parków – przypada aż 4 dorosłych).

Trudno tu skwitować w paru zdaniach przyczyny szalonej kariery i powodzenia disney’owskiego pomysłu (zarówno jeśli chodzi o kino, jak i o rozrywkowe parki tematyczne), ale można wspomnieć o tych najbardziej oczywistych: idealizację i przejrzystość (wyimaginowanego) świata, elementarna uczuciowość, niewinność i naiwność; prostota morału i przesłania; pozytywistyczna wiara w postęp i dobre zakończenie; wreszcie ucieczka od rzeczywistości – wrażenie spełniania się bajecznych marzeń i (fizyczne) wejście do kolorowego „cudownego świata baśni”.
Innymi słowy: utopia szczęśliwości wiecznego dzieciństwa.
Nie komplikujmy jednak sprawy. Najbardziej uczciwym spojrzeniem na Disney World będzie jednak takie, które pozwoli nam po prostu dostrzec w nim miejsce zabawy, odpoczynku i rekreacji – spełnienie i dostarczenie tego, czego przeciętny zapracowany Amerykanin potrzebuje i oczekuje. Zwyczajny „FUN”. A wiadomo, że przeciętny Amerykanin nie zamierza się rekreować na sztuce Szekspira, koncercie Mozarta czy wystawie malarskiej Degasa – i to trzeba uznać za zjawisko naturalne. Niemądrze też byłoby się na taki stan rzeczy obrażać. Wyrafinowanie, z samej swej istoty, nie może być domeną kultury masowej. Zresztą, aby się odprężyć, zapomnieć o sakramentalnych „kłopotach, troskach i zmartwieniach”, rozluźnić się, pozbyć stresu, otrząsnąć z ciężkawego sosu powszedniości, zregenerować fizycznie i psychicznie – w tym raczej nam Szekspir nie pomoże. Trudno też oczekiwać masowej rekreacji po Wagnerze, Bachu czy Degasie. (Co oczywiście nie oznacza, aby pod tym względem zatracać wszelki krytycyzm i nie domagać się pewnego poziomu i wartości w masowej rozrywce, czyli w pop-kulturze).
Jak świadczą o tym liczne przykłady, dość łatwo można ulec pokusie pogardy dla „plebejskości” i „kiczowatości” disney’owskiego świata – spojrzenia na amerykański folklor z intelektualnych i artystycznych wyżyn – może nawet w poczuciu europejskiej wyższości. Te uczone analizy zbyt często przypominają jednak nadęte dysertacje smętnych nudziarzy, którzy wyzbyli się wszelkiej wyrozumiałości dla ludzkiej spontaniczności, bezpretensjonalności i wyzwalającej potrzeby czystej zabawy.

Zresztą, Disney World w wielu miejscach nie jest ani plebejski, ani kiczowaty. Jeśli ktoś szuka czegoś bardziej „wyrafinowanego” – nie sztucznego, jaskrawego, infantylnego, krzykliwego – to w Disney World może też to „coś” znaleźć. Trafi na walory edukacyjne choćby w Epcot Center (zwanym niekiedy parkiem tematycznym myślącego człowieka), usłyszy dobrą muzykę, zetknie się z prawdziwą sztuką i artyzmem, tudzież ze znakomitą, niepodrabiana kuchnią w którymś z pawilonów World Showcase (Świat w Przekroju, gdzie spotykamy autentyczne kulturowo-architektoniczne wycinki różnych krajów z całego świata.)
Listę niewątpliwych zalet Disney World można by ciągnąć dłużej.

Bez względu na zapatrywania kulturowe, estetyczne czy smakowe; bez względu na stosunek do turystyki, podróży i zwiedzania; bez względu na upodobania wypoczynkowo-rozrywkowe, każdy musi przyznać, że Disney World jest przedsięwzięciem i realizacją imponującą rozmachem, skutecznością i profesjonalizmem. Zaś kontestatorom boczącym się na to „niewiarygodne rozdmuchanie osobliwości” i „gigantyczny cyrk”, można przeciwstawić argument trudny do podważenia: lepsza taka oferta rekreacyjna dla ludzi, niż żadna. Tym bardziej, że to oferta w swej klasie solidna i perfekcyjna. Czy nie świadczy to dobrze o Ameryce, że tutaj, w tym kraju, możliwe stało się zrealizowanie takiego właśnie pomysłu, w sumie nieszkodliwego, może trochę dziwacznego i infantylnego, ale przecież dającego całej masie ludzi – i to nie tylko z tzw. plebsu – możliwość przeżycia kolorowej przygody, chwili wakacyjnego wytchnienia? (Czy możemy sobie wyobrazić coś takiego, jak Disney World w Rosji, Chinach, Indiach, Iranie, Kenii czy Zairze?** W Rosji, jak wiadomo, w sferze rozrywki, króluje Pani Pocieszycielka, czyli gorzałka oraz mafia, w Chinach zamordystyczny komunizm bez większych rekreacyjnych szaleństw, w Iranie fundamentalizm, w Iraku Husajn, w Polsce koalicja post-komunistyczna, a o Indiach i Afryce żal mówić…)
Trochę więc na wyrost hasło „disneyland” stało się synonimem bezmyślnej i cyrkowej masówki.
Sam wracam do Disney World dość chętnie (to nieistotne, że są to w zasadzie powroty „służbowe”). Zauważam również, iż na większości przybyszów, którzy park ten widzą po raz pierwszy, wywiera on odpowiednio duże i zdecydowanie dobre wrażenie. A nie o wszystkich znanych miejscach można powiedzieć, że warte są swojej popularności. O Disney World mówi się oficjalnie, że to „największa atrakcja turystyczna świata”. I doprawdy trudno temu zaprzeczyć.

Dawid Michała Anioła… wśród florydzkich palm – Sarasota

.

MIASTA

Wyraziłem się kiedyś, że Miami to „wielka i kolorowa metropolia”. Nie jest to prawda zupełna. Istnieje kilka zakątków tego miasta wartych tej swojej egzotycznej sławy, jednakże reszta nie przedstawia się już tak pasjonująco. Owszem, metropolia to „kolorowa”, ale w znaczeniu murzyńsko-latynoskim. Ale nas ta klasyfikacja ras tutaj nie obchodzi.
Miami, a właściwie Dade County, to dziesiątki mil kwadratowych terenu, nie tyle zabudowanych, co wypełnionych głównie tysiącami tekturowych, barakopodobnych domków pudełkowych. Odnosi się to zwłaszcza do południowych obszarów tzw. Większego Miami. Nic dziwnego, że niedawno huragan Andrew jednym podmuchem zrównał to wszystko z ziemią. Ale i w tych dzielnicach bardziej solidnych, turysta nie znajdzie raczej zbyt wielu powodów do zachwytu. Lepiej się więc tam nie zapuszczać, bo i po co?
A jednak jest w Miami kilka takich zakątków, gdzie warto zagościć – by odczuć tę południową egzotykę, doznać niecodziennych wrażeń. Jedną z tych bardziej oczywistych atrakcji jest kolorowy, głośny i pełen życia deptak Bayside Marketplace, położony w samym śródmieściu Miami, a jednocześnie – jak zdradza nazwa – nad zatoką. I ten portowy charakter doskonale podkreślają drzemiące nieopodal kolosalne cielska transatlantyków, a także przeróżne stateczki, statki, jachty, łodzie… wśród nich również ta, na której pływał w serialu „Miami Vice” Don Johnson ze swoim aligatorem i nie tylko…
Na nabrzeżu tym panuje atmosfera wiecznego jarmarku i festynu – wszędzie mnóstwo restauracji, sklepów, butików; dookoła rozlegają się południowe rytmy, muzyka jak najbardziej „na żywo”.
Niewątpliwie warto też zajrzeć do ekskluzywnej, modnej, a nawet nieco snobistycznej dzielnicy Coconut Grove, w której często dzieje się coś ciekawego. Zaskakującym „zabytkiem” jest Villa Vizcaya, wybudowana w XIX wieku w stylu włoskiego Renesansu. Interesującym doświadczeniem mogą być odwiedziny w Małej Hawanie lub w Małym Haiti. Bardzo malowniczym miejscem jest Parrot Jungle, która niestety dotkliwie ucierpiała wskutek huraganu, podobnie jak tropikalne ogrody Fairchilde’a, czy rezerwat przyrody na Key Biscayne.

Miami Beach to temat osobny, niewiele mający wspólnego z samym Miami. Właśnie tam – na tym wyspowym pasku ziemi, w dużej części wydartej oceanowi – znajdują się wypoczynkowe resorty, do których zjeżdżają się wakacjusze z całego świata. Kondominia, townhousy, hotele, motele… bardziej lub mniej eleganckie, wraz z takimi wizytówkami, jak dystrykt w architektonicznym stylu Art Deco (tam właśnie znajduje się słynna, zwłaszcza z życia nocnego, South Beach, gdzie mieszka slynny projektant mody Versace***), czy też luksusowy Hotel Fontainbleau. Wreszcie: gwiazdorskie rezydencje (tzw. „Millionairs Row”, gdzie znajdują się domy m.in. Julio Iglesiasa, Sophii Loren, Glorii Estefan, braci Gibb…), nie wspominając o domu w którym mieszkał (i zmarł) słynny chicagowski gangster Al Capone.
Tutaj zaczyna się także wielusetmilowy ciąg hoteli i plaż, przeróżnych ośrodków wypoczynkowych i klubów, biegnących przez North Miami Beach, Hollywood, Fort Lauderdale, do West Palm Beach i jeszcze dalej w kierunku północnym. I właściwie wokół tego wąskiego pasa skupia się aktywność tych, którzy odwiedzają południową Florydę. Nikt raczej nie zapuszcza się wgłąb lądu, chyba że chce zobaczyć Park Narodowy Everglades (czyli to, jak naprawdę wygląda środowisko naturalne półwyspu), ewentualnie pragnie odwiedzić Indian Miccosukee.

Jeżeli na południe Florydy trafimy w czasie ładnej pogody, znajdziemy znośne locum z dostępem do zadbanej plaży, to rzeczywiście możemy liczyć na udany wypoczynek, no a później – na wspomnienia godne naszych wcześniejszych wyobrażeń i oczekiwań. Kąpiel w ciepłym Oceanie, opalanie się, pływanie, spacer po plaży – czy to w słońcu, czy też w pełni księżyca – będzie niewątpliwie satysfakcjonującą gratyfikacją za nasz trud i wydatki związane z odlotem do południowych krajów.

Przed domem Hemingway’a na Key West

Zupełnie inny, bardzo swoisty charakter, posiada Key West. Dużo można by pisać o tym najdalej na południe wysuniętym kontynentalnym miasteczku Stanów Zjednoczonych, w którym mieszkał Hemingway i gdzie napisał on m.in. „Komu bije dzwon”, „Towarzysze broni”, „Stary człowiek i morze”… Już sam dojazd tamże stumilową drogą prowadzącą kluczem wysepek połączonych długimi, wysoko wiszącymi mostami – z których, po lewej stronie widzimy Atlantyk, z prawej zaś Zatokę Meksykańską – może być ekscytujący. Nie wspominając o szalonej atmosferze panującej na miejscu: na Duvall Street czy w barze Sloppy Joe, w którym najczęściej topił w trunkach swe frasunki Papa Hemingway.
Położone na północ od Miami, West Palm Beach jest w zasadzie miastem bogaczy, którzy, podobnie jak w innych rejonach Florydy, odgradzają się od biedniejszego świata murem. Z tego względu ulica z takimi rezydencjami wywiera dość ponure wrażenie – bo wydaje się jakby opustoszała po jakimś zadżumieniu. Straszą też puste i niszczejące biurowce wybudowane przez Trumpa, amerykańskiego bohatera finansjery, któremu lekką ręką pożyczono setki milionów dolarów (cudzych, bo należących przecież do zwykłych ciułaczy i podatników), które ten z kolei topił w poronionych, a megalomańskich pomysłach inwestycyjno-budowalnych.
Umiejscowione centralnie Orlando gubi się wśród otaczających go parków tematycznych, o których już była mowa (Disney World, Sea World, Universal Studios…) Przyjezdni (a są ich miliony), zazwyczaj od razu kierują się do tych turystycznych przybytków i atrakcji, omijając samo miasto, w którym oprócz Church Street Station raczej niewiele jest miejsc godnych uwagi.
Można natomiast zajrzeć do Daytona Beach. Oprócz wspomnianej już wcześniej plaży bardzo szerokiej, toru wyścigowego Formuły 1, jest tam kilka fajnych zakątków, także kulinarnych – choćby niezłe garkuchnie serwujące smaczne a świeże morskie żarcie. Poza tym, Daytona Beach to mekka amerykańskiej młodzieży, która chce zasmakować wolności, wyrywając się spod kurateli starszych, właśnie do nocnych klubów i dyskotek Daytony. To również przyczynia się do swoistego charakteru i kolorytu miasta.
W tym ekspresowym przeglądzie florydzkich miast nie sposób pominąć miasto St. Augustine uważane za najstarszą, założoną na kontynencie Ameryki Północnej osadę (1565 r.), która dotrwała do naszych czasów. Dodajmy, że dotrwała w znakomitej kondycji i po drodze rozwinęła się, mimo naprawdę burzliwej i tragicznej historii, której jednym z najbardziej znaczących – a jednocześnie wielkich – świadków jest zwalista twierdza Castillo de San Marcos.
St. Augustine to miasteczko ciekawe, malownicze, zaskakujące… Taką południową niespodzianką bardzo przypominającą Hiszpanię. Niektórzy uważają, że jest to najładniejsze miasto Florydy. A mnie się wydaje, że nie ma w tym przesady.

KONKLUZJA OPTYMISTYCZNA

Wspomniałem już o tekście, (który może jednak zbyt mocno przypominał pamflet), jaki popełniłem kiedyś na temat Florydy. Niewątpliwie mógł on zdenerwować ludzi, którym stan ten jest miły, a przede wszystkim tych, którzy z Florydą związani są w jakiś sposób „biznesowo”. Doszło do tego, że niedługo później jeden z redaktorów „Dziennika Chicagowskiego” musiał dla równowagi napisać tekst o różnych florydzkich walorach, a przede wszystkim o opłacalności inwestowania tamże.
Ja to dobrze rozumie, ale i od innych oczekuję większego dystansu i poczucia humoru. Zastrzegam sobie również prawo do wyrażania osobistych uwag i pretensji wobec Florydy, która nieraz na tyle dawała mi w kość, że tylko siąść i pamflet na nią smarować. Jednakże były to momenty stosunkowo nieliczne, bardzo subiektywne, związane z różnymi okolicznościami, w jakich przyszło mi w tym stanie mieszkać.
Zupełnie czymś innym jest turystyczny kontakt z Florydą, a właśnie od strony turystycznej chciałem tutaj naszkicować jej portret.
Starałem się też unikać jednoznaczności. Zresztą – zważywszy na wspomniany już subiektywizm – cudzy opis, zdanie, sąd, opinię czy zwłaszcza wrażenie – winno się oczywiście brać pod uwagę, lecz dla nas, w ostatecznym rozrachunku, najbardziej liczy się doświadczenie osobiste, własne. Dlatego też z dystansem warto się odnosić zarówno do bezkrytycznych apologetów Florydy, jak i do niepoprawnych malkontentów, których zwłaszcza wśród naszych rodaków nie brakuje. Sami więc musimy zobaczyć Florydę na własne oczy, by przekonać się, że naprawdę jest ona jednym z najbardziej interesujących amerykańskich stanów.

(Artykuł ukazał się na łamach “Dziennika Chicagowskiego”, 14 lutego, 1995 r. – cz. I i 21 lutego, 1995 r. – cz. II)

* Oczywiście, aby zobaczyć orki w ich naturalnym środowisku, niekoniecznie trzeba się wybierać na ocean statkiem wielorybniczym. Na Alasce, w Kanadzie, czy w stanie Waszyngton organizowane są wycieczki, które umożliwiają zwykłemu śmiertelnikowi zobaczenie z bliska tych wspaniałych zwierząt żyjących na wolności. Przy odrobinie szczęścia, można je nawet zaobserwować z brzegu.
** Tekst został napisany 17 lat temu, w czasach, kiedy rzeczywiście trudno było sobie jeszcze wyobrazić coś takiego, jak Disney World w Chinach, czy w Rosji. (No cóż… The Times They Are a-Changin’)
***  Pół roku później (w lipcu, 1997 r.), Versace został zastrzelony przed swoim domem w South Beach w Miami.

Nową wystawę zdjęć z Florydy obejrzeć można TUTAJ – na stronie ŚWIATA W OBRAZACH.

.

Florydzki zachód Słońca – Zatoka Meksykańska

© ZDJĘCIA WŁASNE

.