O POWROTACH, PUSTYNI, DŻUNGLACH, NIETZSCHEM I MOJEJ PRZYGODZIE Z CZASEM (co się plecie w kajecie – zapiski III)

*

powroty

Kiedy wyruszasz w podróż, żegnaj się uważnie z miejscem, w którym mieszkasz, tak jakbyś nigdy nie miał już do niego powrócić. Ale nie dlatego, żeby myśleć o tym, że może cię w tej podróży spotkać coś najgorszego, za co zwykle uważamy tragiczny wypadek i śmierć. Żegnaj się, aby przypieczętować twoje przywiązanie do czegoś trwałego w świecie, w którym wszystko jest ulotne i gdzie wszystko spływa z rzeką czasu albo dryfuje po bezkresnych wodach oceanu zdarzeń. Kiedy wypływasz na szerokie wody, podnosisz kotwicę, którą musisz za sobą dźwigać – ale nie jako brzemię, ale jako przypomnienie tego, że tylko wtedy, kiedy się zatrzymasz, możesz poczuć solidny grunt – że tylko jedno miejsce może być twoim prawdziwym domem, choćby wszędzie na świecie witano cię z otwartymi ramionami i oferowano serdeczną gościnę (a przecież nie wszędzie, nie zawsze i nie wszyscy tak cię witają).
Dlatego twoje powroty muszą być jeszcze bardziej uważne i świadome, niż wyruszania w podróż. Powroty mogą nas cieszyć albo smucić, są końcem, ale też i początkiem – jednakże nigdy nie są czymś obojętnym dla uświadomienia sobie naszego miejsca ma ziemi. Nawet wtedy, kiedy pozostają pytaniem, nie dając nam żadnej odpowiedzi.

w pustyni i w dżungli

Pustynia jest jak archetypiczny pejzaż, stanowiąc scenę, na której zawrzeć można z bogami przymierze, albo z nimi się wadzić – lub nawet boga ukrzyżować. Nagi i ascetyczny krajobraz to także arena, na której bardziej wyraźnie i ostro widać walkę człowieka o przetrwanie – zwłaszcza wtedy, gdy człowiek ten jest samotny, zdany tylko na siebie, pozbawiony rzeczywistego oparcia w świecie, w którym nie ma już ludzkiej, ani nawet boskiej sprawiedliwości.
Czym była – i jest – dla ludzi pustynia? Żywiołem, z którym trzeba było się zmierzyć, udowodnić własną wytrzymałość? Odpowiednikiem Kosmosu, w którym człowiek czuł się zagubiony i przytłoczony? Odzwierciedleniem niszczycielskich sił natury? Przejawem boskiej władzy nad człowiekiem?
Tak, ale nie tylko. Pustynia stała się metaforą, miejscem gdzie ścierały się w człowieku różne tendencje, skłonności, dążenia… gdzie rodził się pewien kulturowy kanon. To na pustynie uciekali eremici, by odnaleźć drogę do Boga i samego siebie.
A więc pustynia jako sztafaż ascetyczny – swego rodzaju czyściec. To na pustyni Św. Hieronim tłumaczył Biblię. To na pustyni miały miejsce kuszenia Jezusa i Św. Antoniego. To na pustyni przemówił do Mojżesza krzak gorejący. Czyli pustynia jako arena zmagania się tego co ludzkie, z tym co boskie czy też nawet diabelskie.

Sądzę, że doświadczenie pustyni jest dla człowieka ważniejsze – i bardziej “twórcze” – niż doświadczenie dżungli. Paradoksalnie: człowiek na pustyni zdaje się bardziej i dogłębniej “dokopywać” do swojego egzystencjalnego “rdzenia”, dotykać mocniej “doli człowieczej”, pełniej rozumieć fenomen (ludzkiego) życia, niż mając wokół siebie tętniącą i kipiącą (zwierzęcym) życiem dżunglę. Dlaczego? Może dlatego, że pustynia lepiej pozwala człowiekowi identyfikować się ze swoją kulturą, natomiast dżungla to nieokiełznana, atawistyczna – przeciwstawiona ludzkiej cywilizacji – Natura?
“Jądro ciemności” jest zwierzęce, pustynną pustkę człowiek wypełnia tym, co najbardziej ludzkie – czyli kulturą. Instynkt życia i popędy przeciwstawione zostają pragnieniu duchowości. Łatwiej chyba o tę transgresję w jasności gorącego Słońca pustyni, niż w redukującej nas do pierwotnej biomasy i zmuszającej do walki i rywalizacji z innymi formami życia, dżungli.

martwy Bóg Nietzschego

Często podejmuje się wątek “śmierci” Boga w myśli Nietzschego i to jest dla mnie zrozumiałe, bo Nietzsche zaprzątał sobie głowę Bogiem, a jeszcze bardziej Jego “martwotą”, jak mało który filozof. Ale – to trzeba sobie wyraźnie powiedzieć – on mierzył się nie tyle z samym Bogiem (nieważne tu: z żywym czy martwym), co z ideą Boga w swoim umyśle, (choćby nawet po Jego trupie).

Oczywiście, że nie należy brać dosłownie jego oskarżenia, czy też samo-oskarżenia, iż to on (lub ktokolwiek inny) “uśmiercił” Boga, ale metaforycznie. Nietzsche nie był aż tak szalony (ani tym bardziej głupi), by twierdzić, że byt (czy też – według ateistów – niebyt) taki jak Bóg, da się uśmiercić. On cały czas mówił o kulturotwórczej relacji: Bóg prehistoryczny – Bóg przedchrześcijański – Bóg Chrześcijan – Bóg obecny (czy też raczej nieobecny) we współczesnym mu świecie – i to wszystko w odniesieniu do zmieniającego się ewolucyjnie, religijnego pojmowania Boga przez ludzi pierwotnych, starotestamentowych, Chrześcijan (także przez samego Jezusa), wreszcie przez katolicyzm i protestantyzm, (ten ostatni uznając nota bene za głównego sprawcę tego, iż Bóg stał się martwy).

W tym wszystkim widzimy nie tyle to, że Nietzsche borykał się z problemem istnienia lub nieistnienia Boga, (czyli nie daje on nam tutaj przesłanek do tego, by uznać go za ateistę), ale to, jak mocno był on związany z korzeniami, czy też zespolony z rdzeniem teistycznej kultury, w której ukształtowała się jego świadomość i samo myślenie.
Tutaj należy poczynić bardzo ważne wg mnie spostrzeżenie, które w pewien sposób nobilituje w moich oczach Nietzschego: otóż całe “szaleństwo” Nietzschego w dużej mierze wzięło się z jego radykalnego, pełnego uwagi i powagi, podejścia do źródeł zachodniej cywilizacji (głównie religijnych, ale też i filozoficznych). To właśnie Nietzsche był owym szaleńcem (jak to przedstawione jest w „Tako rzecze Zaratustra”), który w biały dzień wyszedł z latarnią na rynek pełen ludzi i szukał Boga, lamentując przy tym, że jest on martwy, bo “ja i wy go zabiliście”. On był tym szaleńcem, który wołał o tym, o czym inni milczeli, choć przecież wśród obecnych na rynku ludzi było wielu takich, którzy wiedzieli, że Boga nie ma. Jeszcze raz się okazało, że to właśnie od szaleńców (podobnie jak i od dzieci) można usłyszeć prawdę, którą podejrzewają – lub o której wiedzą – wszyscy “normalni”, “zdrowi na umyśle”, dorośli… ale wolą się nie wychylać i o tej wiedzy milczą.

To prawda, że Bóg z czasem (historycznym) wyemigrował z ludzkiego świata empirii (a był On kiedyś, choćby w epoce animizmu i panteistycznego widzenia rzeczywistości, niemal namacalnie obecny wśród ludzi) w jakieś metafizyczne zaświaty, dzięki czemu kapłani wszystkich religii świata mogli manipulować ludźmi, dzieląc ich przy tym na “wiernych” i “niewiernych”. A i tam, gdzieś hen… za kosmicznymi mgławicami widzialnego świata, z czasem się zestarzał i wyblakł tak, że dla naszej współczesności jest ledwie wspomnieniem, cieniem, fantazmatem przytłoczonym choćby przez ekonomię i konsumeryzm. I tylko wśród pasjonatów (np. tych, którzy bawią się w teistyczno-ateistyczne spory) budzi on jakieś żywsze myśli i uczucia. Cała reszta, zarówno ta “wierząca”, jak i “niewierząca” podchodzi do Niego dość obojętnie, rutynowo i instrumentalnie. Ta obojętność uderzać może zwłaszcza w przypadku tych, którzy wierzą w Jego istnienie (bo wśród tych, którzy “nie wierzą” jest to bardziej oczywiste), ponieważ ich “wiara” w Boga jest zwykle naiwna, bezrefleksyjna, płytka, powierzchowna… Bóg w ich pojęciu jest niczym ten Tatuś, który ma nas w swojej pieczy, który zawsze jest dobry, mądry i miłosierny, dzięki któremu nigdy i nigdzie nie przepadniemy…

I ja się temu prostemu i naiwnemu pojmowaniu Boga nie dziwię.
Także dlatego, że uważam, iż wszelkie nasze myślowe spekulacje na temat Boga, wszystkie te nasze super-intelektualne dyskursy, mędrkowania i filozoficzne rozważania nad Bogiem, (o którym tak naprawdę nie możemy mieć zielonego pojęcia) zawsze muszą prowadzić nas ad absurdum, a może nawet i do czegoś gorszego… tak jak zaprowadziły m. in. biednego Nietzschego.

Nietzsche as a „f…ing” shocker?… a few thoughts in English (just for fun)

Nietzsche is the attraction not only to socially maladjusted young men, (otherwise called misfits). He is the man of interest to everyone who is fascinated with bold, deep, free (i.e. not dogmatic) boundless human thinking. He cannot be ignored in the history of Philosophy. And his influence on various men of letters, thinkers and artists as well, cannot be exaggerated.
The problem is… some of his thoughts and ideas (aphorisms, quotations, phrases…) are being taken too seriously, too literally, too simplistically… without any criticism – with no distance whatsoever, so Nietzsche is – at the same time – one of the most misunderstood (and vulgarised) philosophers in history.

It would be way too easy to point out all the faults, defects, absurdity (and even stupidity) in his thinking, but such a project would tend toward philistinism or obscurity, maybe even vulgarity.
For me Nietzsche was more like a poet, not the thinker that would lead me to some kind of truth I was looking for.

Many times I was tempted to charge bold, blasphemous and uncompromising thinkers for „spoiling” others, but as a matter of fact I don’t assume one can blame philosophers for the actions people do, even if they are so called “influenced” by them. Everybody should take responsibilty for his own deeds and choices.
Nobody should be exempted of thinking on his own.

moja przygoda z czasem

Pewnego razu siedziałem na ławce w parku, gdy wtem pojawił się przed moimi oczami krasnoludek, mimo że w krasnoludki przestałem wierzyć już dawno – mniej więcej w tym samym czasie, kiedy zauważyłem, że Św. Mikołaj ma buty naszej sąsiadki.

– Mas cas? – zapytał.
– Mam – odpowiedziałem.
– No to go sobie zatsymaj – rzekł na to, po czym schował się w trawie.

Dobra rada, pomyślałem, zwłaszcza dla tych, którzy nie wiedzą co z czasem zrobić, albo wręcz chcą go nawet zabijać.
No tak… tylko jak ja mogę sobie ten czas zatrzymać?

Jakiś czas posiedziałem jeszcze na ławce, ale z czasem zrobiło się późno, wiec po pewnym czasie wstałem i wyszedłem z parku, aby gdzieś zdążyć przed czasem. Dotarłem na miejsce (jak mi się wydawało – na czas) ale okazało się, ze już nie było czasu – powiedzieli mi ze minął. Tym sposobem przekonałem się ponownie, że jednak warto wszystko zrobić w swoim czasie. Bo tylko ten czas jest odpowiedni. Trzeba tylko wiedzieć kiedy nadchodzi. Niestety, często tego nie wiemy… nie tylko czasami.

Taka była moja przygoda z czasem.
Ale, jak wiemy, z czasem kończą się wszystkie przygody.

*